Özbek folklorunda ölüm anlayışı ve ruh tasarımı


Creative Commons License

NERKİZ M., Karabağ A.

RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, sa.32, ss.1059-1068, 2023 (Hakemli Dergi) identifier

  • Жариялау түрі: Makale / Tam Makale
  • Жарияланған күні: 2023
  • Doi Нөмірі: 10.29000/rumelide.1252875
  • Журналдың аты: RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
  • Мен іздеген журнал тізімде жоқ.: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Беттер саны: ss.1059-1068
  • Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Kazak Türk Üniversitesi адресті: Жоқ

Түйіндеме

İnsan hayatının en önemli geçiş dönemlerinden birisi olan ölüm, deneyimlenemeyen bir gerçeklik olması sebebiyle binlerce yıldır insan zihnini meşgul etmektedir. Bu gizem karşısında insanoğlu, ölüm ve ölüm sonrası yaşama dair konulara açıklık getirmek amacıyla çeşitli tasarımlarda bulunmuş, inançları doğrultusunda birtakım uygulamalara başvurmuştur. Bu inanış ve uygulamalar toplumların yaşam tarzına, bakış açılarına, inançlarına ve içinde bulundukları duruma göre farklılıklar göstermekle birlikte, insanın evreni algılama noktasındaki benzer yaklaşımları sebebiyle bazı inanışlar ve uygulamalar benzerlikler de sergileyebilmektedir. Farklı coğrafyalarda hüküm sürmüş ve çeşitli kültür dairelerine girmiş olan Türk topluluklarında ölüm olgusuna bakış açısı, ölümü kabullenme, ölümle ilgili inanışlar ve ölüm sonrasında yapılan çeşitli uygulamalar zaman içinde bazı değişim ve dönüşümlere uğrasa da ölüm anlayışının temelini eski Türk inancının oluşturduğu görülmektedir. Türklerde ölümün bazen bir “kavuşma” ya da “geri dönüş” olarak tasavvur edildiği görülmektedir. Bazen de ölüm, korkulan bir durum olarak karşımıza çıkmakta ve ona engel olabilmek için çeşitli pratikler ortaya konmaktadır. Bu makalede Türk topluluklarından birisi olan Özbekler arasındaki ölüm olgusu ile ruh anlayışı ve bu anlayışa bağlı olarak ortaya çıkan tasarımlar, inanışlar ve uygulamalar ele alınmış, ölümün dinî ve kültürel yönü üzerinde durulmuştur. Çalışmada ölüm sonrasındaki ruh anlayışı çeşitli yönleriyle irdelenmeye çalışılmış ve genel Türk dünyası içerisinde Özbeklerin ölüm olgusuna ve ruh anlayışına olan bakış açısı çeşitli verilerle netleştirilmek istenmiştir. Elde edilen veriler ışında yapılan değerlendirmeler ise çalışmanın sonunda sunulmuştur.
Death, which is one of the most important transition periods of human life, has occupied the human mind for thousands of years because of being an unexplained personal experience. In the face of this mystery, mankind has made various designs in order to clarify the issues of death and life after death, and has applied to some practices in line with their beliefs. Although these beliefs and practices differ according to the lifestyles, perspectives, beliefs and situations of societies; Some beliefs and practices may also show similarities due to the similar approaches of human beings in perceiving the universe. Although the perspective of death, acceptance of death, beliefs about death and various practices after death in Turkish communities, which have ruled in different geographies and entered various cultural circles, have undergone some changes and transformations over time, it is observed that the basis of the understanding of death is the old Turkish belief. It is seen that death in Turks is sometimes conceived as a "reunion" or "return". In this article, the concept of death and spirit among the Uzbeks, one of the Turkish communities, and the designs, beliefs and practices that emerged depending on this understanding, were discussed, and the religious and cultural aspects of death were emphasized. In this study, it is aimed to deal with the understanding of post-mortem of sipirit in various aspects and to clarify the perspective of the Uzbeks on the concept of death and sipirit with various data. The evaluations made in the light of the data obtained are presented at the end of the study.